Forum Forum na temat przemocy w rodzinie Strona Główna Forum na temat przemocy w rodzinie
Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia" IPZ PTP
www.niebieskalinia.pl 
 
 FAQFAQ   SzukajSzukaj   UżytkownicyUżytkownicy   GrupyGrupy   RejestracjaRejestracja 
 ProfilProfil   Zaloguj się, by sprawdzić wiadomościZaloguj się, by sprawdzić wiadomości   ZalogujZaloguj 

PROBLEMATYKA PRAWNA – HANDEL LUDŹMI

 
Napisz nowy temat   Odpowiedz do tematu    Forum Forum na temat przemocy w rodzinie Strona Główna -> Przepisy Prawne
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
Echnaton
Moderator - Współpracownik NL konsultant ds. prawa i procedur
Moderator - Współpracownik NL konsultant ds. prawa i procedur


Dołączył: 15 Lis 2006
Posty: 6110
Skąd: Suwałki

PostWysłany: Nie Sie 23, 2009 23:01    Temat postu: PROBLEMATYKA PRAWNA – HANDEL LUDŹMI Odpowiedz z cytatem

PROBLEMATYKA PRAWNA – HANDEL LUDŹMI
W DOKUMENTACH MIĘDZYNARODOWYCH
RATYFIKOWANYCH PRZEZ POLSKĘ
Polska podpisała i ratyfikowała szereg aktów prawa międzynarodowego, przyjmując tym samym określone standardy w zakresie definiowania przestępstwa handlu ludźmi oraz sposobów jego zwalczania czy zapobiegania mu. Dokumenty Organizacji Narodów
Zjednoczonych, Unii Europejskiej, Międzynarodowej Organizacji Pracy czy Rady Europy regulują nie tylko zakres kryminalizacji zachowań, ale także zawierają zalecenia umożliwiające udzielanie skutecznej pomocy ofiarom tego przestępstwa.
Mimo, że społeczność międzynarodowa zaczęła dostrzegać problem handlu ludźmi na przełomie XIX i XX wieku, termin „handel ludźmi” nie był sprecyzowany w prawie międzynarodowym aż do 2000 r.1, tj. do czasu powstania tzw. Protokołu z Palermo. Polska ratyfikowała ten dokument dopiero w 2003 r.
W polskim kodeksie karnym brak jest definicji handlu ludźmi. Przestępstwo to zostało ujęte w dwóch przepisach kodeksu, tj. w art. 253 k.k. (mówiącym wprost o handlu ludźmi)
oraz w art. 204 § 4 k.k. (penalizującym zwabienie i uprowadzenie innej osoby w celu uprawiania prostytucji za granicą). Brak definicji tego przestępstwa powoduje szereg problemów2, zwłaszcza prowadzi do różnic w orzecznictwie sądów w zakresie interpretacji kodeksowego pojęcia „uprawia handel ludźmi”.3 Z uwagi na brak definicji w kodeksie
Po raz pierwszy termin „handel białymi niewolnikami” został użyty na międzynarodowej konferencji poświęconej problematyce handlu ludźmi w Paryżu w 1902 r., a następnie w dokumencie Porozumienie międzynarodowe z 18 maja 1904 r. w sprawie zwalczania handlu białymi niewolnikami. Dotyczył on handlu sprzedaży ludzi w celach wyzysku seksualnego. „Handel kobietami i dziećmi” to z kolei termin użyty w 1921 r. na kolejnej konferencji tego typu; był on odtąd używany w dokumentach Ligi Narodów (pierwszy dokument to Konwencja o zwalczaniu handlu kobietami i dziećmi z 30 września 1921 r.) oraz Organizacji Narodów Zjednoczonych (Konwencja w sprawie zwalczania handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji z 21 marca 1950 r.).
Oba dokumenty zostały ratyfikowane przez Polskę, Zwalczanie handlu ludźmi: prewencja poprzez rozwiązania prawne. Raport, P. Rudnicka (red.), Stowarzyszenie Praw Człowieka im. Haliny Nieć, Kraków 2003, s. 10-14.
Nieprecyzyjność art. 253 § 1 k.k. może m.in. powodować trudności w sformułowaniu zarzutów z tego przepisu czy stwarzać możliwość kwalifikacji prawnej z innych przepisów (np. z art. 204 k.k., 203 k.k. czy 197 k.k.) przewidujących łagodniejszą sankcję. Zob. wyniki badań ankietowych w artykule J. Warzeszkiewicz, Opinie funkcjonariuszy ochrony porządku prawnego na temat wprowadzenia definicji handlu ludźmi do kodeksu karnego, (w): Handel ludźmi. Zapobieganie i ściganie, Z. Lasocik (red.), Warszawa 2006, s. 231-235.

Więcej na temat orzecznictwa polskich sądów w sprawach o handel ludźmi w artykule B. Namysłowskiej-
Gabrysiak, s. 27-37.
karnym szczególnie ważne wydaje się stosowanie definicji zawartych w ratyfikowanych dokumentach międzynarodowych. Przeprowadzona analiza orzecznictwa polskich sądów w sprawach o handel ludźmi wykazała jednak, że definicja handlu ludźmi zawarta
w Protokole z Palermo nie zawsze jest stosowania w praktyce, co więcej sam Protokół nie penalizuje wszystkich przypadków handlu ludźmi (o czym dalej). Z tego powodu w „Krajowym Programie Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi na lata 2007-2008”4
zapisano zadanie polegające na wypracowaniu i wprowadzeniu przez Ministerstwo Sprawiedliwości do kodeksu karnego definicji handlu ludźmi.
Poniższy artykuł zawiera przegląd przepisów ratyfikowanych dokumentów międzynarodowych obowiązujących Polskę w odniesieniu do przepisów polskich.
1. ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH
Za najistotniejszy dokument ratyfikowany przez Polskę w ostatnich latach uznaje się
Protokół o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności
kobietami i dziećmi (tzw. Protokół z Palermo), uzupełniający Konwencję Narodów
Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, przyjęty przez
Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 15 listopada 2000 r. Ratyfikacja
Protokołu nastąpiła 26 września 2003 r. (Dz. U. z 2005 r., Nr 18, poz. 160).
Zgodnie z art. 1 Protokołu, powinien on być interpretowany łącznie z Konwencją, co
oznacza, że handel ludźmi to po pierwsze, przestępstwo popełniane przez sprawców
działających w zorganizowanej grupie przestępczej, po drugie, przestępstwo o charakterze
międzynarodowym, co znacznie zawęża możliwość stosowania jego definicji.
Co ważne, pozostałe analizowane w artykule dokumenty – z wyjątkiem drugiego
Protokołu dodatkowego do Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej
przestępczości zorganizowanej – odchodzą od takiego ujęcia handlu ludźmi.
Art. 3 pkt (a) „Handel ludźmi oznacza werbowanie, transport, przekazywanie,
przechowywanie lub przyjmowanie osób, z zastosowaniem gróźb lub użyciem siły, lub też
z zastosowaniem innej formy przymusu, uprowadzenia, oszustwa, wprowadzenia w błąd,
nadużycia władzy, wykorzystania słabości, wręczenia lub przyjęcia płatności lub korzyści dla
uzyskania zgody osoby mającej kontrolę nad inną osobą, w celu jej wykorzystania.
Wykorzystanie obejmuje czerpanie korzyści z prostytucji innych osób, lub inne formy
wykorzystywania seksualnego, pracę lub usługi o charakterze przymusowym, niewolnictwo
lub praktyki podobne do niewolnictwa, zniewolenie, albo usunięcie organów ludzkich”.
(b) „zgoda ofiary handlu ludźmi na zamierzone wykorzystanie określone w art. 3 pkt (a) nie
ma znaczenia, jeżeli posłużono się którąkolwiek z metod wymienionych w tym punkcie”.
(c) „werbowanie, transport, przekazanie, przechowywanie lub przyjęcie dziecka celem jego
wykorzystania uznawane jest za handel ludźmi nawet wówczas, gdy nie obejmuje żadnej
z metod wymienionych w pkt (a)”.
(d) „dziecko oznacza osobę, która nie ukończyła 18 roku życia”.
Z inicjatywy MSWiA od 2003 r. opracowywane są dokumenty stanowiące harmonogramy działań
podejmowanych przez poszczególne jednostki administracji rządowej (m.in. MSWiA, Ministerstwo
Sprawiedliwości, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Państwową Inspekcję Pracy, Komendę Główną
Policji, Komendę Główną Straży Granicznej) oraz organizacje pozarządowe. Pierwszy dokument pt. „Krajowy
Program Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi” został przyjęty przez Radę Ministrów 16 września 2003 r.

Pomimo ratyfikacji Protokołu przez Polskę, wśród karnistów istnieje spór dotyczący
możliwości bezpośredniego stosowania tej definicji w prawie polskim.5
Penalizacja wymienionych czynów obejmie także usiłowanie popełnienia takich
czynów, uczestnictwo w charakterze współsprawcy w popełnieniu czynu uznanego za
przestępstwo oraz organizowanie innych osób lub kierowanie innymi osobami w celu
popełnienia wymienionych czynów (art. 5).
Protokół z Palermo określa rodzaje działań podejmowanych na granicy, tj. wskazuje
konieczność wprowadzenia w stosunku do przewoźników (włączając w to firmy
transportowe, właścicieli lub operatorów dowolnych środków transportu) obowiązku
upewnienia się, że wszyscy pasażerowie posiadają dokumenty podróży wymagane przy
wjeździe do państwa przyjmującego. Co więcej, Protokół nakazuje wprowadzenie, zgodnie
z prawem wewnętrznym Państw-Stron, sankcji za naruszenie tego obowiązku (art. 11 pkt 2
i 3).
Drugi Protokół dodatkowy do Konwencji wiążący Polskę to Protokół przeciwko
przemytowi migrantów drogą lądową, morską i powietrzną, uzupełniający Konwencję
Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej,
przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 15 listopada 2000 r.,
ratyfikowany przez Polskę 26 września 2003 r. (Dz. U. z 2005 r., Nr 18, poz. 162). Chociaż
przemyt migrantów nie jest zjawiskiem tożsamym z handlem ludźmi (w przypadku handlu
ludźmi wobec ofiar stosowane są różne formy przymusu), to jednak penalizacja związanych
z nim czynów może pozostawać w ścisłym związku z wykorzystywaniem ludzi do pracy
przymusowej.
Zgodnie z art. 6 Protokołu, karalne jest popełnienie – świadomie oraz w celu
uzyskania, bezpośrednio lub pośrednio, korzyści finansowej lub innej korzyści materialnej –
czynów, takich jak: przemyt migrantów oraz czynów popełnionych w celu umożliwienia
przemytu migrantów (czyli: sporządzanie fałszywych dokumentów podróży lub
dokumentów tożsamości oraz organizowanie, dostarczanie lub posiadanie takich
dokumentów), a także umożliwienie osobie, która nie jest obywatelem danego państwa
lub nie zamieszkuje w nim na stałe, pozostawania w tym państwie bez spełnienia
wymogów koniecznych dla legalnego w nim pobytu, przy wykorzystaniu opisanych wyżej
środków lub innych środków niezgodnych z prawem.
Tak, jak w przypadku Protokołu o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel
ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, usiłowanie, współsprawstwo oraz
organizowanie osób i kierowanie nimi przy popełnianiu opisanych przestępstw jest karalne.
Protokół nakazuje również uznanie za obciążające takich okoliczności popełnienia
opisanych czynów, które, po pierwsze, zagrażają lub mogą zagrażać życiu lub
bezpieczeństwu migrantów i po drugie, powodują nieludzkie lub poniżające traktowanie
migrantów, także w celu ich wykorzystania. Ten ostatni przepis jeszcze mocniej wiąże
przestępstwo przemytu migrantów z handlem ludźmi.
Ostatnim dokumentem ONZ ratyfikowanym w ostatnich latach jest Protokół
fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej
prostytucji i dziecięcej pornografii, przyjęty w Nowym Jorku 25 maja 2000 r.,
ratyfikowany przez Polskę 4 lutego 2005 r. (Dz. U. z 2004 r., Nr 238, poz. 2389).
Według przepisów Protokołu, „handel dziećmi oznacza jakiekolwiek działanie lub
transakcję, w drodze której dziecko przekazywane jest przez jakąkolwiek osobę lub grupę
osób innej osobie lub grupie za wynagrodzeniem lub jakąkolwiek inną rekompensatą” (art. 2
pkt a). Co istotne, Protokół nie zawęża handlu ludźmi do działań w ramach przestępczości
zorganizowanej czy o charakterze międzynarodowym (art. 3 pkt 1).
Więcej na temat sporów w zakresie możliwości bezpośredniego stosowania tej definicji w artykule
B. Namysłowskiej-Gabrysiak, s. 24-26.

Protokół zobowiązuje Państwa-Strony do uznania za karalne czynów polegających
na oferowaniu, dostarczeniu lub przyjęciu dziecka w celu jego seksualnego wykorzystania,
przekazania organów dziecka dla zysku, angażowania dziecka do pracy przymusowej, a także
uznanie za karalne czynu polegającego na nakłanianiu, „w niewłaściwy sposób, jako
pośrednik, do udzielenia zgody na adopcję dziecka z naruszeniem stosownych
międzynarodowych instrumentów prawnych dotyczących adopcji”. Protokół nakazuje
również karanie takich działań, jak: „oferowanie, uzyskiwanie, nabycie lub dostarczenie
dziecka w celu prostytucji” oraz „produkcja, dystrybucja, rozpowszechnianie, import, eksport,
oferowanie, handel lub posiadanie dla wyżej wymienionych celów dziecięcej pornografii”.
Dzięcięca pornografia oznacza natomiast „jakiekolwiek pokazywanie, za pomocą
dowolnych środków, dziecka uczestniczącego w rzeczywistych lub symulowanych
ewidentnie czynnościach seksualnych lub też jakiekolwiek pokazywanie organów płciowych
w celach przede wszystkim seksualnych”. Trzeba podkreślić, że decyzja ramowa Rady Unii
Europejskiej 2004/68/WSiSW znacznie rozszerza tę definicję.
Należy w tym miejscu również zaznaczyć, że dziecięca prostytucja to przestępstwo
polegające na wykorzystaniu dzieci do czynności seksualnych nie tylko za wynagrodzeniem
finansowym, ale także za inną formą rekompensaty (art. 2).
Państwa zobowiązane są do wprowadzenia karalności zawartych w Protokole
przestępstw odpowiednimi sankcjami uwzględniającymi ich niezwykle poważny charakter.
2. UNIA EUROPEJSKA
Handel ludźmi był początkowo postrzegany przez Unię Europejską, tak jak
w systemie ONZ, jako przestępstwo ściśle powiązane z przestępczością zorganizowaną.
Świadczą o tym przepisy Traktatu o Unii Europejskiej z 1992 r., w którym wskazano na
potrzebę prowadzenia współpracy policyjnej celem zapobiegania i walki z przestępczością
zorganizowaną.
O konieczności zapobiegania i zwalczania handlu ludźmi mówi natomiast wprost
Traktat Amsterdamski wprowadzający zmiany do Traktatu o Unii Europejskiej, w którym
wskazano, że zapewnienie bezpieczeństwa jest możliwe właśnie poprzez „zapobieganie
i zwalczanie przestępczości zorganizowanej lub wszelkiej innej, w szczególności (…) handlu
ludźmi i przestępstw przeciwko dzieciom” (art. 29). Czyny te wymienione są w Traktacie
obok takich poważnych przestępstw jak: terroryzm, nielegalny przemyt narkotyków,
nielegalny przemyt broni, korupcja czy oszustwo.
Istotnym dokumentem jest decyzja ramowa Rady Unii Europejskiej
(2002/629/WSiSW) z 19 lipca 2002 r. w sprawie zwalczania handlu ludźmi (Dz. U. WE L
203 z 1 sierpnia 2002 r.), zawierająca definicję handlu ludźmi w formie bardzo zbliżonej
do definicji z Protokołu z Palermo. Różnice między tymi definicjami sprowadzają się do
tego, że definicja unijna nie wspomina o handlu ludźmi w celu pobrania narządów do
przeszczepu, z kolei definicja oenzetowska, wspominając o wykorzystaniu obejmującym
„czerpanie korzyści z prostytucji innych osób lub inne formy wykorzystywania seksualnego”,
pomija wykorzystanie do pornografii.6
U podstaw takiego rozwiązania leży chęć harmonizacji standardów
międzynarodowych w tym zakresie, czemu służyć mają „klarowne definicje”, a taką
definicją jest definicja oenzetowska podpisana przez wszystkie kraje Unii.7 W punkcie 4
Wstępu decyzji ramowej zapisano, że „Protokół ONZ o zapobieganiu, zwalczaniu oraz
F. Jasiński, Praktyczne znaczenie przepisów Unii Europejskiej dotyczących walki z handlem ludźmi, (w):
Handel ludźmi. Zapobieganie i ściganie, Z. Lasocik (red.), Warszawa 2006, s. 135.

Zwalczanie handlu ludźmi: prewencja poprzez rozwiązania prawne, dz. cyt., s. 17-18.

karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi uzupełniający Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej
stanowi zdecydowany krok w kierunku współpracy międzynarodowej w tej dziedzinie”, zaś w punkcie 6 dodatkowo podkreślono: „Ważna praca wykonana przez organizacje
międzynarodowe, w szczególności ONZ, musi być uzupełniona przez pracę Unii Europejskiej”.
Decyzja ramowa nakazuje wprowadzenie karalności podżegania do przestępstwa
handlu ludźmi, pomocnictwa w jego popełnieniu, współudziału w nim lub usiłowaniu jego popełnienia.
Sankcje za handel ludźmi muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające.
Przepisy decyzji ramowej mają na celu szczególną ochronę dzieci, co wyraża się we wprowadzeniu definicji „ofiary szczególnie wrażliwej” oraz zaostrzeniu sankcji karnej
w przypadku popełnienia wobec niej przestępstwa o charakterze seksualnym, tj., gdy ofiara, według prawa krajowego, nie osiągnęła wieku dojrzałości płciowej a przestępstwo
popełniono w celu wyzysku prostytucji innych osób lub innych form wykorzystania seksualnego, w tym pornografii, kara maksymalna nie może być niższa niż osiem lat pozbawienia wolności.
Pozostałe przypadki okoliczności obciążających dotyczą po pierwsze, narażenia życia ofiary poprzez świadome zachowanie sprawcy bądź jego rażące zaniedbanie; po drugie, popełnienia przestępstwa z użyciem poważnej przemocy lub wyrządzenia ofierze poważnej szkody; po trzecie, popełnienia przestępstwa handlu ludźmi w ramach organizacji
przestępczej. Podobnie, jak w Protokole ONZ, decyzja ramowa 2002/629/WSiSW przewiduje odpowiedzialność osób prawnych i rodzaje sankcji karnych.
Kolejnym dokumentem jest decyzja ramowa Rady Unii Europejskiej
(2004/68/WSiSW) z 22 grudnia 2003 r. w sprawie zwalczania seksualnego
wykorzystywania dzieci i pornografii dziecięcej (Dz. U. UE L 13 z 20 stycznia 2004 r.).
W decyzji ramowej wskazuje się, że „pornografia dziecięca (…) upowszechnia się poprzez wykorzystanie nowych technologii i Internetu” i oznacza materiał zawierający treści pornograficzne, który przedstawia lub prezentuje po pierwsze, rzeczywiste dziecko uczestniczące w czynności wyraźnie seksualnej lub poddające się takiej czynności; w tym
lubieżne okazywanie narządów płciowych lub miejsc intymnych dziecka; po drugie, prezentuje rzeczywistą osobę, która sprawia wrażenie, że jest dzieckiem, uczestniczącą lub poddającą się w takiej czynności; po trzecie, prezentuje realistyczne obrazy nieistniejącego dziecka (art. 1).
Ponadto, decyzja ramowa 2004/68/WSiSW określa rodzaje przestępstw związanych
z seksualnym wykorzystaniem dzieci, do których zalicza zmuszanie dziecka do prostytucji lub udziału w przedstawieniach pornograficznych lub czerpanie z tego zysku, albo wykorzystywanie dziecka w inny sposób do takich celów; nakłanianie dziecka do takich czynności oraz uczestnictwo w czynnościach o charakterze seksualnym z udziałem dziecka, przy czym sprawca popełnia ten czyn w związku z użyciem przymusu, siły lub groźby bądź w zamian za pieniądze lub inne wynagrodzenie jako opłatę za udział dziecka w czynnościach
o charakterze seksualnym, bądź poprzez wykorzystanie stosunku zaufania, władzy lub wpływu na nie.
Natomiast do przestępstw związanych z pornografią dziecięcą zalicza się:produkcję pornografii dziecięcej; dystrybucję, rozpowszechnianie lub przesyłanie materiałów z pornografią dziecięcą; dostarczanie lub udostępnianie takich materiałów, jak również nabywanie lub posiadanie takich materiałów.
Podżeganie do popełnienia wyżej wymienionych czynów, pomocnictwo w nich oraz usiłowanie ich popełnienia są karalne.

Trzeba zaznaczyć, że decyzja ramowa 2004/68/WSiSW dość szczegółowo określa ramy sankcji karnych związanych z handlem dziećmi. Decyzja przewiduje, iż górna granica kary pozbawienia wolności za popełnienie wymienionych przestępstw powinna mieścić się
w przedziale co najmniej od 1 roku do 3 lat. Ponadto, decyzja ta, wymieniając te same okoliczności obciążające sprawcę, co decyzja ramowa 2002/629/WSiSW, wskazuje, iż kara pozbawienia powinna wolności być wyższa, a jej górna granica mieścić się w przedziale od
co najmniej 5 do 10 lat.
Decyzja 2004/68/WSiSW przewiduje także karalność osób prawnych.
Unia Europejska, dążąc do „zwalczania nielegalnej imigracji u źródeł” i uznając, że jednym ze sposobów osiągnięcia tego celu jest „dotarcie do osób zajmujących się handlem ludźmi i gospodarczym wyzyskiem migrantów”, wydała dokument mający na celu jak
najlepszą ochronę ofiar handlu ludźmi – dyrektywę Rady Unii Europejskiej (2004/81/WE)
z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie dokumentu pobytowego wydawanego obywatelom państw trzecich, którzy są ofiarami handlu ludźmi lub wcześniej byli przedmiotem działań ułatwiających nielegalną imigrację, którzy współpracują z właściwymi organami
(Dz. U. UE L 261 z 6 sierpnia 2004 r.).8 Cel wymieniony w dyrektywie został określony już w 1999 r. na specjalnym posiedzeniu Rady Unii Europejskiej w Tampere.
Dyrektywa wprowadza pojęcie „okresu na zastanowienie się” umożliwiającego podjęcie świadomej decyzji o współpracy z właściwymi organami, przy czym czas trwania i data rozpoczęcia tego okresu zostaną określone zgodnie z prawem krajowym. Osobom spełniającym warunki współpracy, tym, którzy zerwali kontakt ze sprawcami oraz tym,
których pobyt na terytorium państwa członkowskiego jest ważny z punktu widzenia prowadzonego dochodzenia lub postępowania sądowego, może być wydany dokument pobytowy ważny przynajmniej 6 miesięcy, uprawniający np. do podjęcia pracy, kształcenia zawodowego czy edukacji. Istotny jest zapis art. 10, w którym nakazuje się, by państwa
członkowskie, stosując okres przeznaczony na zastanowienie się, kierowały się „najlepszym interesem dziecka” i w razie potrzeby rozważyły jego przedłużenie.
W celu dostosowania prawa krajowego do standardów unijnych, dokonano nowelizacji prawa i uchwalono dwie ustawy: w 2005 r. Ustawę o zmianie ustawy o cudzoziemcach i ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej9, a w 2007 r. Ustawę o zmianie ustawy o pomocy społecznej10, tworząc w ten sposób system ochrony ofiar handlu ludźmi przewidujący po pierwsze,
możliwość wydania ofiarom handlu ludźmi wizy pobytowej i udzielenia zezwolenia na czas oznaczony, z drugiej, możliwość udzielenia wsparcia z uwagi na bezpośredni fakt bycia ofiarą/świadkiem handlu ludźmi.
Należy podkreślić fakt niewdrożenia przez Polskę dyrektywy 2004/81/WE w odniesieniu do wprowadzenia definicji handlu ludźmi do polskiego prawa karnego.

Ustawa z dnia 22 kwietnia 2005 r. o zmianie ustawy o cudzoziemcach i ustawy o udzielaniu cudzoziemcom
ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2005 r., Nr 94, poz.
788). Ustawa weszła w życie 1 października 2005 r.
10
Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej (Dz. U. z 2007 r., Nr 48, poz. 320).
Ustawa weszła w życie 1 kwietnia 2007 r.

Wsparcia udziela się obywatelom Polski, cudzoziemcom uprawnionym do korzystania z pomocy społecznej zgodnie z art. 5 ust. 2 i 3 ustawy o pomocy społecznej oraz cudzoziemcom, którzy otrzymali wizę pobytową na mocy art. 33 ust. 1 pkt 5 bądź
zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony zgodnie z art. 53 ust. 1 pkt 15 Ustawy o cudzoziemcach.
Zgodnie ze zmianami prawa dokonanymi w 2005 r., „wiza pobytowa może być wydana cudzoziemcowi, mimo że zachodzą okoliczności, na podstawie których należałoby mu odmówić wydania wizy, jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że cudzoziemiec jest ofiarą handlu ludźmi w rozumieniu Decyzji Ramowej Rady z dnia 19 lipca 2002 r.
w sprawie zwalczania handlu ludźmi (Dz. Urz. WE L 203 z 1.08.2002), potwierdzone przez organ właściwy do prowadzenia postępowania w sprawie zwalczania handlu ludźmi. Wizę wydaje się na okres pobytu niezbędny do podjęcia przez cudzoziemca decyzji o współpracy z
organem właściwym do prowadzenia postępowania w sprawie zwalczania handlu ludźmi, nie dłuższy jednak niż 2 miesiące”.
Z kolei zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony można natomiast udzielić cudzoziemcowi, który „przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podjął współpracę
z organem właściwym do prowadzenia postępowania w sprawie zwalczania handlu ludźmi,
zerwał kontakty z osobami podejrzanymi o popełnienie czynów zabronionych związanych
z handlem ludźmi oraz jeżeli okoliczność, która jest podstawą ubiegania się o to zezwolenie,
uzasadnia jego zamieszkiwanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres dłuższy
niż 3 miesiące”.
Ponadto, według art. 5a ustawy o pomocy społecznej, cudzoziemcom tym
przysługuje także „prawo do świadczeń w formie interwencji kryzysowej, schronienia,
posiłku, niezbędnego ubrania oraz zasiłku celowego”. Pomoc przyznawana jest
cudzoziemcom na podstawie zaświadczenia wydanego przez Policję, Straż Graniczną lub
Prokuraturę stwierdzającego, że dana osoba jest ofiarą handlu ludźmi.
Zmiana wprowadzona w art. 47 ust. 3a umożliwia tym cudzoziemcom pobyt
w ośrodku interwencji kryzysowej przez okres zgodny z okresem ważności wizy pobytowej
oraz zezwoleniem na zamieszkanie na czas oznaczony, wydawanym tym osobom w związku
z postępowaniem w sprawie handlu ludźmi. Dodatkowo art. 7 pkt 7a wskazuje na potrzebę
udzielenia pomocy ofiarom handlu ludźmi jako przesłankę do przyznania świadczeń
z pomocy społecznej.
Cudzoziemcy uprawnieni do korzystania z pomocy społecznej to cudzoziemcy mający miejsce zamieszkania
i przebywający na terytorium RP na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta
długoterminowego Wspólnot Europejskich, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony udzielonego
w związku z okolicznością, o której mowa w art. 53 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r.
o cudzoziemcach, zgody na pobyt tolerowany lub w związku z uzyskaniem w RP statusu uchodźcy – ust 2. bądź
ust 3. – mający miejsce zamieszkania i przebywający na terytorium RP obywatele państw członkowskich UE,
państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim
Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej oraz członkowie ich rodzin w rozumieniu art. 2 pkt 4
ustawy z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium RP, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli
państw członkowskich UE i członków ich rodzin (Dz. U. z 2006 r., Nr 144, poz. 1043), posiadający prawo
pobytu lub prawo stałego pobytu na terytorium RP.

3. MIĘDZYNARODOWA ORGANIZACJA PRACY
Polska ratyfikowała trzy konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczące
handlu ludźmi do pracy przymusowej.
Pierwsza to Konwencja Nr 29 MOP dotycząca pracy przymusowej lub
obowiązkowej, przyjęta w Genewie dnia 28 czerwca 1930 r., ratyfikowana przez Polskę
28 listopada 1958 r. (Dz. U. z 1959 r., Nr 20, poz. 122), która zawiera definicję pracy
przymusowej oznaczającej „wszelką pracę lub usługi wymagane od jakiejś osoby, pod
groźbą jakiejkolwiek kary, i do których dana osoba nie zgłosiła się dobrowolnie” (art. 2 ust.
1); druga to Konwencja Nr 105 MOP o zniesieniu pracy przymusowej, przyjęta
w Genewie dnia 25 czerwca 1959 r., ratyfikowana przez Polskę 3 czerwca 1959 r. (Dz. U.
z 1959 r., Nr 39, poz. 240). Polska zobowiązała się znieść pracę przymusową lub
obowiązkową i nie korzystać z niej m.in. jako ze środka nacisku lub wychowania
politycznego, środka dyscypliny pracy czy kary za udział w strajkach.
Istotne zalecenia zawiera także trzeci dokument ratyfikowany przez Polskę,
a mianowicie Konwencja Nr 182 MOP dotycząca zakazu i natychmiastowych działań na
rzecz eliminowania najgorszych form pracy dzieci, przyjęta w Genewie dnia 17 czerwca
1999 r., ratyfikowana przez Polskę 1 marca 2004 r. (Dz. U. z 2004 r., Nr 139, poz. 1474).
Konwencja, uznając ubóstwo za główny czynnik podejmowania pracy przez dzieci
i podkreślając konieczność zapewnienia przez państwo dostępu do bezpłatnego kształcenia
podstawowego, zdefiniowała w art. 3 pojęcie „najgorszych form pracy dzieci”, zaliczając
do nich:
„a) wszystkie formy niewolnictwa lub praktyk podobnych do niewolnictwa, takich jak
sprzedaż i handel dziećmi, niewolnictwo za długi i pańszczyzna lub praca przymusowa albo
obowiązkowa, w tym przymusowe lub obowiązkowe rekrutowanie dzieci do udziału
w konflikcie zbrojnym,
b) korzystanie, angażowanie lub proponowanie dziecka do prostytucji, produkcji pornografii
lub przedstawień pornograficznych,
c) korzystanie, angażowanie lub proponowanie dziecka do nielegalnych działalności,
w szczególności do produkcji i handlu narkotyków, jak to określają stosowne traktaty
międzynarodowe,
d) pracę, która ze względu na swój charakter lub okoliczności, w których jest prowadzona,
może zagrażać zdrowiu, bezpieczeństwu lub moralności dzieci”.
Dodatkowo, Konwencja nakazuje państwom określenie rodzajów pracy zagrażających
zdrowiu, bezpieczeństwu i moralności dzieci z uwzględnieniem standardów
międzynarodowych w tym zakresie, zwłaszcza ujętych w Zaleceniu Nr 190 z 87 sesji z 1999 r.
dotyczącego zakazu i natychmiastowej eliminacji najgorszych form pracy dzieci.12
Ust. 3 i 4. Zalecenia MOP Nr 190 z 1999 r. wskazuje, że podczas określania rodzajów pracy oraz
stwierdzania, gdzie ona występuje, należy zwrócić uwagę m.in. na „pracę, która naraża dzieci na szkody
fizyczne, psychologiczne lub seksualne” oraz „pracę w szczególnie trudnych warunkach, takich jak długi czas
pracy lub praca nocna albo praca, podczas której dziecko jest bez uzasadnienia ograniczone do pomieszczeń
pracodawcy”. Wśród środków zaradczych Zalecenie przewiduje zwłaszcza „specjalną kontrolę przedsiębiorstw,
które korzystają z najgorszych form pracy dzieci, a w przypadkach stałego naruszania (nakazuje) rozważyć
czasowe lub stałe cofnięcie pozwoleń na działanie” (ust. 14). Zalecenie Nr 190 uzupełnia postanowienia
Konwencji dotyczącej najgorszych form pracy dzieci z 1999 r. i powinno być stosowane wraz z jej
postanowieniami.


Oprócz konieczności wprowadzenia sankcji karnych i innych sankcji za określone
formy pracy dzieci, na państwo nałożono obowiązek podjęcia działań o charakterze
prewencyjnym, takich jak: zapobieganie angażowaniu dzieci do takich form pracy,
zapewnianie niezbędnej i właściwej bezpośredniej pomocy dla odsuwania dzieci od
najgorszych form pracy, ich rehabilitacji i reintegracji społecznej, zapewnienie bezpłatnego
kształcenia podstawowego, a gdzie to możliwe i właściwe szkolenia zawodowego wszystkim
dzieciom odsuniętym od takich form pracy, określanie i docieranie do dzieci szczególnie
zagrożonych oraz uwzględnianie specyficznej sytuacji dziewcząt.
4. RADA EUROPY
Do Protokołu o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi,
w szczególności kobietami i dziećmi odwołuje się także Konwencja Rady Europy
w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi z 2005 r., w której zawarto tę samą
definicję handlu ludźmi, co w Protokole z Palermo, przy czym zapisy Konwencji nie
zobowiązują krajów jej ratyfikujących do wprowadzenia definicji w przepisach krajowych
w takiej samej postaci.13 Polska podpisała Konwencję w 2005 r., ale jeszcze jej nie
ratyfikowała.
Przepisy Konwencji zwierają wiele unormowań zawartych wcześniej w dokumentach
Unii Europejskiej i ONZ. Dzięki temu Konwencja spełnia dwa cele: z jednej strony przepisy
w niej zawarte mają służyć zapobieganiu i zwalczaniu handlu ludźmi, z drugiej, stworzeniu
„całościowego ramowego planu mającego na celu ochronę i pomoc ofiarom oraz świadkom
(…), jak również zapewnienie skutecznego śledztwa i oskarżenia” (art. 1).
W odróżnieniu od Protokołu z Palermo, Konwencję stosuje się bez względu na to, czy
przestępstwo handlu ludźmi ma charakter międzynarodowy czy krajowy, albo, czy zostało
popełnione przez grupę o charakterze zorganizowanym czy przez jedną osobę. W tym sensie
Konwencja Rady Europy penalizuje szerszy zakres przypadków handlu ludźmi. Ponadto,
Konwencja ma zastosowanie zarówno wtedy, gdy ofiary przebywają w danym kraju legalnie,
jak i wtedy, gdy przebywają nielegalnie.14 To ostatnie unormowanie uwzględnia szczególną
sytuację ofiar handlu ludźmi (podobnie, jak opisana wyżej dyrektywa Rady Unii
Europejskiej 2004/81/WE), stwierdzając w art. 3, że jej zapisy stosuje się wobec „obywateli
państw trzecich, którzy są lub byli ofiarami przestępstw związanych z handlem ludźmi,
nawet jeśli wjechali oni nielegalnie na terytorium Państw Członkowskich”.15
Podobnie, jak unormowania zawarte w Protokole przeciwko przemytowi migrantów
drogą lądową, morską i powietrzną oraz w dyrektywie 2004/81/WE Rady Unii Europejskiej,
także Konwencja Rady Europy zwraca uwagę na problem migracji. O ile jednak
w dyrektywie 2004/81/WE mówi się wyłącznie o świadczeniu właściwej formy pomocy
ofiarom handlu ludźmi, o tyle w Protokole, jak i w Konwencji Rady Europy wskazuje się
także na konieczność podjęcia działań o charakterze prewencyjnym. W Protokole mówi się
o konieczności zapobiegania przemytowi migrantów m.in. poprzez zwalczanie jego
pierwotnych społeczno-ekonomicznych przyczyn (tj. ubóstwa czy niewystarczającego
poziomu rozwoju gospodarczego kraju), natomiast w Konwencji Rady Europy wskazuje się
K. Bralczyk, Konwencja Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi, (w): Handel ludźmi.
Zapobieganie i ściganie, dz. cyt., s. 94.
14
Tamże, s. 93.
15
Dyrektywa Rady Unii Europejskiej (2004/81/WE) przewiduje jeszcze jedną możliwość, a mianowicie ochronę
„obywateli państw trzecich, którzy byli przedmiotem działań umożliwiających nielegalną migrację”. Dyrektywa
nie zobowiązuje jednak Państw Członkowskich do wypełnienia tego zapisu, pozostawiając decyzję o jego
stosowaniu ustawodawcy krajowemu.


na konieczność podjęcia działań umożliwiających legalną migrację: „Każda Strona
podejmie właściwe działania, jakie mogą okazać się konieczne w celu umożliwienia legalnej
migracji, w szczególności poprzez rozpowszechnianie dokładnych informacji przez
odpowiednie placówki, na warunkach umożliwiających legalny wjazd i pobyt na jej
terytorium” (art. 5 pkt 4).
W Konwencji Rady Europy powtórzono za Protokołem ONZ przeciwko przemytowi
migrantów drogą lądową, morską i powietrzną przepisy dotyczące działań podejmowanych
na granicy (art. 7), bezpieczeństwa i kontroli dokumentów (art. Cool oraz legalności
i ważności dokumentów (art. 9).16
Konwencja penalizuje czyny zawarte w definicji handlu ludźmi. Wprowadza ona
także nowe unormowanie, pozostawiając Państwom-Stronom kwestię rozważenia
konieczności penalizacji „korzystania z usług będących formami wykorzystywania osoby
(…), ze świadomością, że osoba ta jest ofiarą handlu ludźmi” (art. 19). Takie rozwiązanie
w jeszcze większym stopniu niż dotychczas zapewnia ochronę ofiar.
Wymieniając czyny związane z dokumentami podróży lub tożsamości, należy zwrócić
uwagę na to, że Konwencja Rady Europy – obok penalizacji czynu polegającego na
fałszowaniu dokumentów podróży lub tożsamości; podrabianiu lub dostarczaniu takich
dokumentów, czyli przestępstw związanych zarówno z przemytem migrantów, jak i handlem
ludźmi – nakazuje penalizację przestępstw, wydaje się, w większym stopniu
charakterystycznych dla handlu ludźmi, takich jak: zatrzymywanie, usuwanie, ukrywanie,
uszkadzanie lub niszczenie dokumentów podróży lub tożsamości należących do innej osoby.
Konieczność karalności usiłowania, pomocnictwa i podżegania do wyżej
wymienionych przestępstw (art. 21) nie obejmuje korzystania z usług będących formami
wykorzystania osoby – ofiary handlu ludźmi (jak wspomniano wcześniej, wprowadzenie
karalności tego czynu Konwencja pozostawia do rozważenia ustawodawcom krajowym).
Konwencja określa odpowiedzialność osób prawnych, które mogą zostać pociągnięte
do odpowiedzialności za czyny uznane za przestępstwo wymienione w definicji oraz określa
rodzaje sankcji za ich popełnienie.
Konwencja Rady Europy, nie określając granic kar, opisuje okoliczności obciążające
(art. 24), wśród których wymienia, na wzór decyzji ramowej Rady Unii Europejskiej
(2002/629/WSiSW), okoliczności dotyczące popełnienia przestępstwa w sposób umyślny lub
narażenia na niebezpieczeństwo życia ofiary poprzez rażące niedbalstwo oraz popełnienia
przestępstwa w ramach działania w zorganizowanej grupie przestępczej. Co więcej,
Konwencja mówi wprost o sytuacji, w której przestępstwo zostało popełnione przeciwko
dziecku, a także reguluje zupełnie nową okoliczność, a mianowicie sytuację, gdy
przestępstwo zostało popełnione przez urzędnika państwowego przy wykonywaniu
obowiązków.
PODSUMOWANIE
Mimo ratyfikacji wielu dokumentów prawa międzynarodowego wyznaczających
standardy w zakresie zapobiegania oraz ścigania handlu ludźmi, ochrony ofiar tego
W tym miejscu należy jednak zaznaczyć, że w przeciwieństwie do Protokołu ONZ dotyczącego nielegalnej
migracji, Konwencja Rady Europy dotyczy wprost handlu ludźmi, o czym trzeba pamiętać przy porównywaniu
np. art. 6 Protokołu i art. 20 Konwencji dotyczących penalizacji czynów związanych z dokumentami podróży
lub tożsamości: w Konwencji penalizowane czyny „zostały popełnione umyślnie i w celu umożliwienia handlu
ludźmi”, te określone w Protokole – „w celu umożliwienia przemytu migrantów”. Trzeba o tym pamiętać także
np. przy porównywaniu art. 11 Protokołu ONZ i art. 7 Konwencji dotyczących działań podejmowanych na
granicy.

przestępstwa, a zwłaszcza zawierających definicje handlu ludźmi, nadal istnieje pilna
potrzeba wprowadzenia definicji tego przestępstwa do polskiego kodeksu karnego. Za takim
rozwiązaniem przemawiają spory praktyków w zakresie możliwości bezpośredniego
stosowania definicji handlu ludźmi zawartej w Protokole o zapobieganiu, zwalczaniu oraz
karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, ratyfikowanym przez Polskę
w 2003 r., dodatkowo potwierdzone niejednolitym orzecznictwem sądów polskich
dotyczącym sposobu interpretacji tej definicji. Problem stanowi m.in. brak precyzji
w zakresie ustawowych znamion przestępstwa w art. 253 § 1 k.k. Istotne jest także zawężenie
przez Protokół z Palermo definicji handlu ludźmi do przestępstw o charakterze
międzynarodowym, popełnionych przez zorganizowaną grupę przestępczą.
URSZULA KOZŁOWSKA
_________________
„lepiej zapal świecę, niż byś miał przeklinać ciemność”
Powrót do góry
Ogląda profil użytkownika Wyślij prywatną wiadomość Wyślij email Odwiedź stronę autora
Wyświetl posty z ostatnich:   
Napisz nowy temat   Odpowiedz do tematu    Forum Forum na temat przemocy w rodzinie Strona Główna -> Przepisy Prawne Wszystkie czasy w strefie EET (Europa)
Strona 1 z 1

 
Skocz do:  
Nie możesz pisać nowych tematów
Nie możesz odpowiadać w tematach
Nie możesz zmieniać swoich postów
Nie możesz usuwać swoich postów
Nie możesz głosować w ankietach


Powered by phpBB © 2001, 2005 phpBB Group